Η συλλογή ασθενειών που ονομάζουμε καρκίνο ταλαιπωρεί έναν ανησυχητικά μεγάλο αριθμό ανθρώπων, καθιστώντας την πρώτη αιτία θανάτου παγκοσμίως. Παρά την τεράστια πρόοδο, εξακολουθούμε να μην κατανοούμε πολλούς από τους μηχανισμού καρκινογένεσης σε μοριακό επίπεδο. Για να αντιμετωπίσουμε και να ξεπεράσουμε τον καρκίνο, πρέπει να αναπτύξουμε νέες γνώσεις και μεθόδους. Ο κ. Αναστάσης Περράκης, εξαιρετικός Έλληνας επιστήμονας θα μας ενημερώσει για τα νεότερα δεδομένα σε σχέση με την έρευνα και τη θεραπεία του καρκίνου.
Είστε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης σε ποιο τομέα ακριβώς;
Η κύρια εργασία μου είναι στο Ολλανδικό Ινστιτούτο για τον Καρκίνο (ΝΚΙ), που είναι ένα συνδυασμένο ερευνητικό κέντρο και νοσοκομείο, όπου είμαι διευθυντής του τομέα Βιοχημείας. Επίσης είμαι μέλος και του Ινστιτούτου Oncode* που έχει σκοπό της επιτάχυνση πρωτοποριακών ανακαλύψεων και της μετατροπής τους σε νέα διαγνωστικά και θεραπείες για τους ασθενείς με καρκίνο. Στην Ουτρέχτη έχω την επιχορηγούμενη έδρα (endowed chair) των Μακρομοριακών Δομών στο τομέα Χημείας.
Όσον αφορά την έρευνα γύρω από τη θεραπεία του καρκίνου ,η οποία απασχολεί μεγάλη μερίδα ασθενών, πόσο κοντά βρίσκετε στην κατασκευή στοχευμένου εμβολίου ανάλογα με τον τύπο του καρκίνου, ως θεραπεία;
Θα ήθελα πρώτα να πω πως για τον καρκίνο θα είναι πιο σωστά να μην μιλάμε για θεραπεία, αλλά πως οι ασθενείς θα ζουν μια κανονική ζωή μαζί με τον καρκίνο. Η χρόνια καρδιοπάθεια π.χ. δεν θεραπεύεται, αλλά όλοι έχουμε φίλους και συγγενείς που ζουν μέχρι τα βαθιά τους γεράματα με αυτή. Το ίδιο θα ελπίζουμε ότι θα γίνεται και με τους περισσότερους καρκίνους στο μέλλον.
Την επόμενη πενταετία θα δούμε αρκετές δεκάδες εμβόλια για διαφορετικούς τύπους καρκίνου να πηγαίνουν σε κλινικές δοκιμές. Πιστεύω πως κάποια από αυτά θα παρουσιάσουν επιτυχίες, και τα επόμενα 3-5 χρόνια είναι πιθανόν να δούμε θεραπευτικά εμβόλια, που θα αφορούν μικρές ομάδες ασθενών.
Οι σύγχρονες ανοσοθεραπείες μονοκλωνικών αντισωμάτων διαφαίνεται σύντομα να υποστηριχτούν ή και να αντικατασταθούν από μελλοντικές κυρίως με τη χρήση του mRNA;
Όπως λέτε, η μεγάλη διαφορά στην θεραπεία των περισσότερων καρκίνων γίνεται ήδη μέσω της ανοσοθεραπείας, όπου έχουμε δεκάδες αντισώματα ήδη στην κλινική σε ευρεία χρήση, αλλά και εκατοντάδες κλινικές δοκιμές σε εξέλιξη. Ο συνδυασμός της ανοσοθεραπείας, με χειρουργικές παρεμβάσεις, εξελιγμένες μεθόδους ακτινοθεραπείας, και με χημειοθεραπεία με φάρμακα νέας γενιάς, θα είναι αυτά που θα αλλάξουν την ζωή των περισσότερων ασθενών αυτή την δεκαετία. Τα εμβόλια mRNA θα δοκιμαστούν, και θα δούμε ποιος θα είναι ο ρόλος τους στο μέλλον. Σίγουρα πάντως θα έχουν σημαντική συμμετοχή στις θεραπευτικές επιλογές.
Πόσο κοντά βρισκόμαστε στη «προσωποποιημένη καρκινογεννετική θεραπεία» έχοντας τα όπλα των νέων υπερσύγχρονων εργαλείων, όπως της ανάλυσης του ανθρωπινού DNA με τη χρήση της αλληλουχίας επόμενης γενιάς (NGS), και μοντέλα Τεχνητής Νοημοσύνης (AI);
Η αλληλούχιση των λεγόμενων νεοαντιγόνων (αν το γενετικό υλικό κάθε ανθρώπου είναι ένα ογκώδες βιβλίο, μπορούμε να δούμε τα νεοαντιγόνα ως λίγες λέξεις που έχουν υπογραμμιστεί με μολύβι) σε συνδυασμό με τεχνικές μηχανικής μάθησης για την δημιουργία προσωποποιημένων εμβολίων mRNA παρουσίασε ήδη ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσματα για προχωρημένα μελανώματα. Αυτό είναι εκπληκτικό και πιστεύω πως θα συμβάλλει αποφασιστικά στην ήδη τεράστια επανάσταση που έχει φέρει η ανοσοθεραπεία στο μελάνωμα – όπως είπε ένας ειδικός στο μελάνωμα συνάδελφος «πριν δέκα χρόνια δεν έβλεπα ποτέ ασθενή για πάνω από ένα χρόνο με μεταστατικό μελάνωμα και τώρα βλέπω τους ίδιους για πάνω από μια πενταετία».
Πως μπορεί να βοηθηθεί και η μεταμόσχευση οργάνων από τις νέες αυτές τεχνικές; Μπορεί ένα πρόγραμμα AI να προβλέπει στο μέλλον σε μεγάλο ποσοστό και να ταύτοποιεί μοσχεύματα για ασφαλή μεταμόσχευση;
Χωρίς να είμαι ειδικός, η εντύπωση μου είναι πως η ταυτοποίηση μοσχευμάτων για συμβατότητα δεν είναι μεγάλο κλινικό πρόβλημα. Πρόβλημα είναι η απουσία ικανού αριθμού μοσχευμάτων. Είναι καιρός να συζητηθεί στην Ελλάδα η νομοθεσία που θα καθιστά αυτόματα δότη κάθε Έλληνα πολίτη, εκτός από αυτούς που θα επιλέγουν να μην είναι δότες. Πολύς κόσμος δεν θα είχε αντίρρηση να δωρίσει τα όργανα του, αλλά απλά οι περισσότεροι απλά βαριούνται να κινήσουν την απαραίτητη διαδικασία για να γίνουν δότες.
Μιλήστε μας και για την έρευνά σας γύρω από φαρμακευτικά σκευάσματα όπως το Cpd17 που αντιστρέφει την στεατοηπατίτιδα αλλά και άλλα φάρμακα που είναι σε κλινικές δοκιμές, και είναι πολλά υποσχόμενα.
Στην διαδικασία δημιουργίας ενός φαρμάκου, περνάμε σταδιακά από τα λεγόμενα hit (επιτυχίες κατά την σάρωση βιβλιοθηκών), σε lead (οδηγούς), μετά σε υποψήφια φάρμακα, και μετά σε φάρμακα. Το Cpd17 είναι απλά υποψήφιος οδηγός. Το χρησιμοποιήσαμε για να δείξουμε πως είναι δυνατόν να αντιστραφεί τόσο η στεατοηπατίτιδα όσο και η ηπατική ίνωση, σε μοντέλα των ασθενειών αυτών σε ποντίκια. Ελπίζω κάποια φαρμακευτική εταιρεία να συνεχίσει την έρευνα αυτή. Η δικιά μας στόχευση είναι να εξελίξουμε το Cpd17 για τον καρκίνο του ήπατος, αλλά βρισκόμαστε ακόμα πολύ μακριά από αυτό, στο στάδιο της δοκιμής της ιδέας σε μοντέλα του καρκίνου του ήπατος σε ποντίκια.
Πριν από καιρό, κοινοποιήσατε στο Fb «Σε ποιο βαθμό οι διάφοροι καρκίνοι είναι γενετικές ασθένειες, σε ποιο βαθμό είναι τυχαίοι, και σε ποιο βαθμό επηρεάζονται από το περιβάλλον; Ο “άτλας του καρκίνου” της Ολλανδίας είναι μια πραγματικά καταπληκτική βάση δεδομένων που ολοκληρώθηκε πρόσφατα. Όλες οι διαγνώσεις για 24 ομάδες καρκίνων καταγράφηκαν για πάνω από μια δεκαετία σε επίπεδο “δημοτικού διαμερίσματος”. Τέτοιες μελέτες υπάρχουν, αλλά σε αυτό το επίπεδο ακρίβειας, δηλαδή κάλυψη που πλησιάζει το 100% των διαγνώσεων με τόση γεωγραφική λεπτομέρεια είναι πρωτοφανής..» Αν και δεν είχατε καμία σχέση με το έργο το μοιραστήκατε γιατί το θεωρείται εξαιρετικό, θα μπορούσε αυτή η εργασία να ξεκινήσει και στην Ελλάδα ως ο Ελληνικός Άτλας Καρκίνου;
Νομίζω ότι αν ενοποιηθούν οι κάρτες ασθενών σε όλες τις υγειονομικές περιφέρειες, και φυσικά υπάρχει προσωπικό που να τις ενημερώνει σωστά, είναι απλά θέμα χρόνου, συντονισμού και οργάνωσης. Δυστυχώς όμως στο ΕΣΥ, που λόγω της χρόνιας υποχρηματοδότησης έχει σοβαρά προβλήματα με την έλλειψη προσωπικού, αυτή την στιγμή δεν υπάρχει χρόνος να γράφονται τα εξιτήρια, και φοβάμαι πως οι πλήρεις κάρτες ασθενών δεν είναι η προτεραιότητα. Επίσης δεν ξέρω τι γίνεται με τον ιδιωτικό τομέα και κατά πόσον έχει υποχρέωση να ενημερώνει τις ηλεκτρονικές κάρτες ασθενών – ειλικρινά δεν γνωρίζω. Σίγουρα, θα ήθελα πολύ να ξεκινήσει μια προσπάθεια για τον Ελληνικό Άτλαντα Καρκίνου και να ολοκληρωθεί, είναι ο μόνος τρόπος να δούμε ως χώρα που χρειάζεται πρόληψη, που συχνές εξετάσεις, που ενημέρωση … θα ήταν ένα έργο ανυπολόγιστης αξίας, που ίσως θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί και από Ευρωπαϊκά κονδύλια … ιδού γαρ και Ρόδος και … Άτλας.
Μιλήστε μας για τη συνεργασία σας μέσω Ευρωπαϊκών προγραμμάτων Horizon με το Πανεπιστήμιο Πατρών ως κάτοχος έδρας καινοτομίας Era Chair.
Είναι μια πολύ σημαντική, μοναδική θα έλεγα, ευκαιρία που έχουμε να δουλέψουμε μαζί με τις διεθνώς καταξιωμένες συνεργαζόμενες ερευνητικές ομάδες των φίλων και συνεργατών του Πανεπιστημίου Πατρών. Η εμπειρία όλων μας μαζί με την ανταλλαγή τεχνογνωσίας σε σύγχρονες μεθοδολογίες αιχμής μπορεί να δημιουργήσει μια ανανεωμένη δυναμική και ενθουσιασμό, που θα έχει άμεσο αντίτυπο στην τοπική κοινωνία και στον ελληνικό επιστημονικό χώρο γενικότερα. Ο στόχος του έργου, είναι η ενίσχυση και ανάπτυξη της έρευνας για την κατανόηση και φαρμακευτική αξιοποίηση των μηχανισμών που συνιστούν της «χημεία της ζωής», αλλά και η βελτίωση των διαδικασιών για την λειτουργία και βιωσιμότητα των ερευνητικών υποδομών. Ελπίζουμε να προσελκύσουμε ταλαντούχους ερευνητές σε προ- και μετα- διδακτορικό επίπεδο, σε ένα διεπιστημονικό και συνεργατικό περιβάλλον, και να δημιουργήσουμε μαζί νέες διεπιστημονικές ερευνητικές δράσεις με υψηλή απήχηση.
Γνωρίζοντας το ενδιαφέρον σας για τη μαγειρική πιστεύεται πως κάποια στιγμή στο μέλλον θα μπορούμε να έχουμε και θεραπείες μέσω της διατροφογεννετικής με βρώσιμα τροποποιημένα σκευάσματα έναντι ασθενειών αποφεύγοντας έτσι τις δυσάρεστες ενέσιμες θεραπείες;
Υπάρχει αυτή την στιγμή τεράστιος όγκος έρευνας σε σχέση με ειδικές τροφές για συγκεκριμένες ασθένειες. Ο μεταβολισμός και το μικροβίωμα έχουν τεράστιο ενδιαφέρον στον χώρο και της προσωπικής ιατρικής. Δεν πιστεύω όμως πως θα δούμε σύντομα την αγαπημένη μου «pasta norma» προς αντικατάσταση των β-αναστολέων για τις καρδιοπάθειες …
Σας ευχαριστώ πολύ για την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνέντευξη
Ο Αναστάσης Περράκης είναι διευθυντής του τομέα Βιοχημείας στο Ολλανδικό Ινστιτούτο για τον Καρκίνο και ερευνητής στο ινστιτούτο Oncode, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης, συντονιστής του προγράμματος ερευνητικών υποδομών iNEXT-Discovery, και από το 2023 θα συνεργάζεται με το Πανεπιστήμιο της Πάτρας ως «ERA chair» στο πρόγραμμα ESPERANCΑ.
Κύριος ερευνητής στο Oncode Institute.
*Το Oncode είναι ένα ανεξάρτητο ινστιτούτο αφιερωμένο στην κατανόηση του καρκίνου και στη μετάφραση της έρευνας στην πράξη. Παράλληλα με τη διεξαγωγή ζωτικής σημασίας βασικής έρευνας, η Oncode εξειδικεύεται στην δημιουργία συνεργασιών για να καθοδηγήσει τις ανακαλύψεις των επιστημόνων του προς τη μεταφραστική και κλινική έρευνα για την δημιουργία νέων διαγνωστικών, φαρμάκων και θεραπειών.
